شبیه‌سازی رواناب و تأثیر تغییر کاربری اراضی بر آن با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای و مدل HEC-HMS (مطالعه موردی: حوزه آبخیز هلیل‌رود)

نویسندگان

استادیار دانشکده مهندسی عمران، دانشگاه صنعتی سیرجان، سیرجان، ایران،

چکیده

برآورد رواناب در مناطق دارای آمار محدود یا بدون آمار مانند اکثر حوزه­‌های آبخیز ایران یکی از مهم‌ترین مسائل در مدیریت صحیح منابع آب است. کاربری اراضی، مؤثرترین عامل تغییر فرآیندهای هیدرولوژیکی در سطح یک حوضه می‌­باشد. در این پژوهش، شبیه‌سازی رواناب و بررسی تأثیر تغییر کاربری اراضی بر خصوصیات آن، در حوزه آبخیز هلیل­رود در طی سال‌­های 1993، 2003  و 2013 انجام شده است. نقشه کاربری اراضی حوضه با استفاده از تصاویر ماهواره­ای لندست در هفت کلاس، تهیه و مقایسه شده است. نتایج مقایسه نشان داد که در طی دوره 20 ساله، بیش‌ترین تغییر مربوط به کاربری بایر بوده که در حدود 99/1 درصد افزایش یافته است. با تلفیق نقشه کاربری اراضی و نقشه خاک منطقه، نقشه شماره منحنی حوضه آبخیز استخراج شد. به‌منظور اطمینان از صحت نقشه شماره منحنی، هیدروگراف سیلاب سال­‌های مورد نظر با استفاده از شماره منحنی تخمین زده شده و به کمک مدل بارش-رواناب HEC-HMS تعیین و با هیدروگراف­‌های مشاهداتی مقایسه گردید. صحت 91 درصد نتایج حاکی از توانایی قابل قبول روش­‌های سنجش از دور در برآورد خصوصیات هیدرولوژیکی حوضه‌­های فاقد آمار می­‌باشد. مقایسه هیدروگراف سیلاب حاصل از مدل بارش-رواناب ناشی از یک بارش مشخص (بارش 1993)، در طی سال­‌های 1993 تا 2013 نشان داد که دبی اوج سیلاب در این مدت، به میزان  m3/s1/106 و حجم رواناب نیز به مقدار یک درصد افزایش داشته است،  نتایج این بررسی نشان می‌­دهد که ادامه روند تخریبی در کاربری اراضی منطقه به سمت حالت بایر، موجب افزایش مقادیر مختلف رواناب، کاهش نفوذپذیری و آبگذری به آبخوان­‌های منطقه خواهد شد.

کلیدواژه‌ها