نویسندگان

• رضا باقریان ¹
• علی باقریان کلات ²

¹ استادیار بخش تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری، مرکزتحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان خراسان رضوی، سازمان تحقیقات، آموزش وترویج کشاورزی، مشهد، ایران، نویسنده مسئول:

² محقق بخش تحقیقات آبخیزداری مرکزتحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان خراسان رضوی. سازمان تحقیقات، آموزش وترویج کشاورزی، مشهد، ایران.

چکیده

اجرای طرح‌های بیولوژیک در حوزه‌های آبخیز یکی از اقدامات اصلی در برنامه‌های آبخیزداری و حفاظت خاک می‌باشد. امروزه اجرای این طرح ها در اغلب برنامه‌های مدیریت جامع حوزه‌های آبخیز مورد توجه قرار می‌گیرد. مطالعات نشان داده است که اجرای طرح‌های بیولوژیکی هم از نظر اقتصادی نسبت به سایر طرح‌ها مانند طرح‌های مکانیکی با صرفه‌تر است و هم نسبت به سایر عملیات آبخیزداری تاثیر بیشتری در حفاظت از منابع آب و خاک دارد. طی سال‌های اخیر طرح‌های بیولوژیکی زیادی در سطح کشور به اجرا در آمده است که بعضاً با موفقیت‌های زیادی همراه بوده‌اند و جا دارد از تجربیات اجرای این­گونه طرح‌ها در سایر نقاط کشور استفاده شود. تاکنون مطالعات زیادی بر روی علل موفقیت یا شکست این­گونه طرح‌ها در کشور صورت نگرفته است. لذا شناسایی و تعیین عوامل موفقیت طرح‌های بیولوژیکی می‌تواند نقش بسزایی در افزایش میزان موفقیت و اجرای این‌گونه طرح‌ها در سایر نقاط کشور داشته باشد. منطقه مورد نظر برای اجرای این تحقیق حوزه آبخیز کاخک در شهرستان گناباد در استان خراسان رضوی می‌باشد. حوزه آبخیز شهید مهدی نوری کاخک در فاصله 35 کیلومتری جنوب گناباد واقع شده است و دارای مساحت 5/106 هکتار است که طرح‌های بیولوژیکی اجرا شده در حوزه شامل عملیات نهال کاری، کپه‌کاری و بذرپاشی است. برای انجام این تحقیق ضمن بازدید و مشاهده اقدامات صورت گرفته در حوزه پرسشنامه‌ای حاوی سوالات مختلف در زمینه ارزیابی طرح و نیز عوامل موثر بر موفقیت طرح تهیه و از 31 نفر از کارشناسان رشته­های مرتبط و مطلع از طرح تکمیل شد. نتایج این تحقیق نشان داد که عملیات بیولوژیک انجام شده در حوزه کاخک نسبتا موفق می‌باشد. به‌طوری­که از نظرکارشناسان موفقیت طرح در سطح 97 درصد متوسط به بالا می‌باشد. همچنین نتایج تحقیق حاکی از آن است که از بین عملیات بیولوژیک انجام شده، عملیات نهال‌کاری بیشترین موفقیت را داشته­است. همچنین نتایج تحقیق بیانگر آن است که نقش عوامل انسانی در موفقیت طرح‌های بیولوژیک بیشتر از عوامل طبیعی می‌باشد. از مهمترین عوامل انسانی موثر بر موفقیت طرح از دید کارشناسان مهارت و تجربه نیروی انسانی و نیز اعتماد و منافع اجتماعی می‌باشد. نتایج پژوهش همچنین نشان داد که بین کارشناسان رشته‌ها و رده‌های مختلف تحصیلی تفاوت معنی‌داری از نظر آماری در ارزیابی موفقیت طرح وجود ندارد. (F=1.809, P=0.157), (F=1.118, P=0.359).

کلیدواژه‌ها

• آبخیزداری
• ارزیابی
• طرح‌های بیولوژیک
• حوزه آبخیز
• کاخک
• گناباد