چکیده
اقبال روزافزون محققان، سیاست‌گزاران و برنامه‌ریزان جهان به بحث توسعه پایدار از یک سو و افزایش بی‌رویه جمعیت، تخریب محیط زیست، نابودی گونه‌های جانوری و استفاده بیش از حد از منابع طبیعی از سوی دیگر مؤید ضرورت کسب اطلاعات لازم در خصوص وضعیت سلامت زیست‌بوم‌های مختلف حوزه‌های آبخیز می‌باشد. تا بدین‌وسیله بتوان تا حد امکان برنامه‌ریزان کلان کشور را در راستای افزایش پایداری حوزه‌های آبخیز و استفاده بهینه از منابع موجود یاری نمود. امروزه حفظ سلامت زیست‌بوم به‌عنوان یک رویکرد جدید در مدیریت محیط‌زیست مورد توجه سطوح مختلف مدیریتی، تصمیم‌گیری و سیاست‌گزاری قرار گرفته است و روش‌های متنوعی برای ارزیابی سلامت زیست‌بوم‌ها ارائه شده است. یکی از این روش‌ها استفاده از مدل‌های مفهومی شاخص‌محور می‌باشد. بر این اساس پژوهش فعلی به معرفی مدل مفهومی بنیه- ساختار- انعطاف‌پذیری (VOR) مورد استفاده برای ارزیابی سلامت زیست‌بوم پرداخته است تا بتوان با کمک آن اطلاعاتی ارزشمند برای انجام مطالعات جامع در راستای مدیریت جامع و همه‌جانبه حوزه‌های آبخیز کسب نمود. تعیین سلامت حوزه‌های آبخیز در بسیاری از مناطق جهان از جمله ایالات متحده امریکا، چین، هند، کانادا و استرالیا به‌خوبی مورد توجه قرار گرفته است. در حالی‌که در ایران هنوز مطالعات مستندی در زمینه ارزیابی سلامت آبخیز ارائه نشده است. حال‌آن‌که تخریب زمین در ایران به‌دلیل رشد فزاینده صنعتی و مدیریت نامناسب کشاورزی به یک معضل اساسی تبدیل شده است، لذا پایش حوزه‌های آبخیز و تعیین وضعیت سلامت آن‌ها در امر برنامه‌ریزی و سیاست‌گزاری به‌منظور مدیریت سازگار اجتناب‌ناپذیر است.
)