چکیده
در استان خوزستان هفت کانون گردوغبار با مساحت 343152 هکتار شناسایی شده است که 67 درصد از این سطح در حوضه جراحی واقع شده است که با وزش بادهای جنوبی و شرقی در پاییز و زمستان باعث تشکیل توده‌های گردوغبار میگردد که به‌ویژه شهر اهواز را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این پژوهش به‌منظور سنجش میزان وابستگی بروز توفان‌های گردوغبار با منشاء کانون‌های حوضه جراحی و عوامل اقلیمی این حوضه انجام شده است. در این مطالعه با استفاده از آمار عوامل اقلیمی و هم‌چنین فراوانی وقوع گردوغبار با منشاء کانون‌های داخلی، محاسبه شاخص SPI در سه بخش شمالی، مرکزی و ساحلی حوضه (شهرستان‌های رامهرمز، امیدیه و بندر ماهشهر) مورد بررسی قرار گرفت. روند خطی در داده‌های اقلیمی با استفاده از آزمون من – کندال بررسی شد. سپس با استفاده از هم‌بستگی پیرسون میزان وابستگی توفان گردوغبار به عوامل اقلیمی مشخص شد. در نهایت با استفاده از تحلیل مسیر میزان وزن بتا و یا مشارکت هر عامل در تبیین واریانس متغیر وابسته آزمون گردید. نتایج نشان داد که در بروز پدیده گردوغبار با منشاء کانون‌های داخلی روند خطی مثبت با شیب دو روز در 10 سال مشاهده می‌شود و هم‌بستگی پیرسون معنی‌دار بودن وابستگی بروز گردوغبار به عوامل اقلیمی را در سطح 1 درصد تأیید کرد. نتایج تحلیل مسیر نشان می‌دهد که دو عامل دمای متوسط و دمای میانگین بیشینه ماهانه به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم با تأثیر بر حداکثر سرعت باد بیش از 50 درصد از واریانس بروز توفان‌های گردوغبار را تبیین میکنند. نتیجه ماتریس هم‌بستگی جزئی با استفاده از کنترل تأثیر دما نشان می‌دهد که هیچ کدام از عوامل اقلیمی در بروز توفان گردوغبار به جز سرعت حداکثر باد معنادار نبوده است. بنابراین دمای متوسط ماهانه و دماهای حداکثر نه تنها به‌طور مستقیم بلکه به‌صورت غیرمستقیم باعث تغییر در سایر فاکتورهای اقلیمی می‌گردند. اما به‌طور کلی عوامل اقلیمی مورد بررسی حداکثر 15 درصد از واریانس فراوانی بروز توفان گردوغبار را تبیین می کنند.
کلیدواژه‌ها
)