نویسندگان
1 دانشجوی دکتری علوم و آبخیزداری، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه ارومیه
2 استادیار، گروه آبخیزداری، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه ارومیه
چکیده
منشایابی رسوبات آبی روشی مناسب برای تعیین سهم منابع در تولید رسوب و بهعنوان تکنیک فرسایش و رسوب برای شناسایی منشا و حرکات رسوبات در داخل رودخانه و برآورد نسبی فرسایش خاک است که در دهههای اخیر کاربرد آن افزایش یافته است. مرور جامع پیشینه پژوهشی در زمینه فرسایش خاک و رسوب، مدلهای ترکیبی، ردیابهای مختلف و روشهای نمونهبرداری در مطالعات گوناگون منشایابی در مقیاس ایران انجام شده است. دادههای موجود بهمنظور رسیدن به دیدگاهی واحد و ارائه ردیابهای موثر در منشایابی و تعیین سهم منابع رسوب در تولید رسوب در حوضههای آبخیز ایران مورد مقایسه قرار میگرفت. بررسیهای حاصل نشان داد که مطالعات منشایابی از سال 1387 شروع و با کمک ردیابهای ژئوشیمیایی، رادیونوکلوئید، عناصرکمیاب، کانیشناسی، خواص مغناطیسی و آنزیمها انجام گرفته است. تأکید بیشتر مطالعات روی تقسیمبندی منابع در دسته فرآیندی (کاربریها و فرسایش) است. در تقسیمبندی منابع برحسب مکانی (زیرحوزه) زیرحوزههای نزدیک به خروجی بیشترین سهم نسبی تولید رسوب را داشته است. در نمونهگیری از رسوب بیشتر مطالعات مبتنی بر اندازهگیری رسوبات پشت بند اصلاحی یا نمونه بستر آبراهه بوده است. حجم نمونهبرداری در سه دسته کلی قرار گرفتند و در صورتیکه در پژوهش، گرانولومتری نمونه مدنظر قرار نگیرد حجم کمتر نمونه در حد 5/0- 1 کیلوگرم ترجیح داده میشود. از بین تمام مطالعات انجام گرفته، دو مورد در مقیاس مکانی محلی (10 کیلومترمربع) و سایر موارد در مقیاس مکانی متوسط (10 تا 10000 کیلومترمربع) انجام گرفته است و هیچ پژوهشی در مقیاس منطقهای (بزرگتر از 10000 کیلومترمربع) صورت نگرفته است. استفاده از آنزیمها بهصورت محدود بوده است که از جمله دلایل آن هزینه زیاد و مواد شیمیایی است. استفاده از ردیابهایی از جمله عناصر رادیواکتیو به علت پایدار بودن و فلزات سنگین و عناصر نادر بهدلیل عدم واکنش و تغییر غلظت ترجیح داده میشود. جهت کاهش هزینهها و تحلیل دقیق نتایج، با استفاده از آنالیز آزمایشگاهی نمونه رسوب ردیابهای لازم جهت منشایابی رسوب انتخاب گردد سپس به اندازهگیری غلظت همان ردیابها در منابع رسوب پرداخته شود.
کلیدواژهها