نویسندگان

• محبوبه معتمدنیا ¹
• سید مسعود سلیمان‌پور ²

¹ نویسنده‌ی مسئول و کارشناس آبخیزداری اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان بهاباد، یزد، ایران.

² استادیار بخش تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان فارس، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، شیراز، ایران.

چکیده

برآورد رواناب حاصل از بارش­های جوی و درک کمی فرآیندهای مختلف تولید آن به­عنوان یکی از مباحث مهم و بنیادی در دانش هیدرولوژی به­شمار می‌­رود. از آن­جا که عوامل متعددی روی رواﻧﺎب در ﺣﻮزه آبخیز آن تأثیرگذار گذاشته، تخمین آن مساله پیچیده­ای است. لذا برآورد آن اساس بسیاری از پژوهش‌­ها، مطالعات و طرح­‌های ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻮﺳﻌﻪ، بهره‌­برداری از ﻣﻨﺎﺑﻊ آب و سازه­‌های آبی را ﺗﺸﻜﻴﻞ می­دهد. با توجه به موارد ذکر شده از داده­های بارش و دبی حوزه­ آبخیز بار-اریه نیشابور واقع در استان خراسان رضوی به­منظور بررسی تغییرات زمانی از روش ﺷﻤﺎره ﻣﻨﺤﻨﯽ استخراج شده از ﺳﺮوﯾﺲ ﺣﻔﺎﻇﺖ ﺧﺎک آمریکا استفاده شد. بدین­‌منظور از داده‌های بارش و دبی ایستگاه بار- اریه در یک بازه زمانی 56 سال و در مقیاس روزانه رواناب و مقدار شماره منحنی در سه حالت رطوبت پیشین در حالت کم، متوسط و زیاد خاک مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج نشان داد بیش­ترین و کم­ترین مقدار متوسط شماره منحنی برای ماه‌­های فروردین و بهمن برابر با 93 و 76 درصد به‌­دست آمد. هم‌چنین بیش­ترین و کم­ترین میزان متوسط رواناب مربوط به ماه فروردین و شهریور با مقدار عددی 45/12 و 12/0 میلی‌متر در دوره آماری مورد بررسی محاسبه شد. علاوه بر این که حداکثر، حداقل و میانگین مقدار شماره منحنی در تابستان و پاییز برابر با 93، 91 و 92 و 85، 81 و83 درصد و در بهار و زمستان برابر با 81 و 79 و 80 و 78، 76 و 77 درصد در حوضه مورد بررسی به‌­دست آمد. باتوجه به تغییرات زمانی و مکانی شماره منحنی و اهمیت این شاخص با توجه به اطلاعاتی که در مورد تبدیل بارش به رواناب ارائه می­دهد، توجه مسؤولین، سیاست­گذاران و دست­اندرکاران در راستای مدیریت منابع آب، توسعه پایدار و در نهایت توجه به بهبود زندگی ساکنین حوزه آبخیز را می­‌طلبد.

کلیدواژه‌ها

• بارش-رواناب
• تغییرات زمانی شماره منحنی
• حوزه آبخیز بار–اریه