رابطه ویژگی‌های شکل‌شناسی حوزه آبخیز با تولید رواناب و رسوب (مطالعه موردی: حوضه‌های منتخب استان خراسان رضوی)

نویسندگان

1 کارشناس ارشد آبخیزداری، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه تربت حیدریه

2 استادیار گروه مهندسی طبیعت و گیاهان دارویی، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه تربت حیدریه، خراسان رضوی، نویسنده مسئول،

3 استادیار گروه مهندسی طبیعت و گیاهان دارویی، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه تربت حیدریه، خراسان رضوی،

چکیده

تولید رسوب و رواناب تابع عوامل مختلفی است و شناسایی عوامل مؤثر، کمک شایانی به مسأله مدیریت آبخیز می‌­نماید. هدف این تحقیق تعیین ارتباط تولید رسوب-رواناب با ویژگی‌های شکل­‌شناسی در 26 حوضه منتخب خراسان رضوی است. در این راستا پس از مرزبندی حوضه‌­ها، 13 ویژگی شکل‌شناسی از حوضه‌­ها در نرم­افزار ArcGIS9.3 محاسبه شد. دوره مشترک آمار هیدرومتری، 20 ساله و از سال 1365 تا 1385 در نظر گرفته شد. سپس ایستگاه‌­هایی که دارای داده‌­های ناقص بودند، به روش نسبت نرمال بازسازی و داده‌­ها تکمیل شد. به‌منظور تعیین ارتباط بین ویژگی­‌های شکل‌­شناسی و رواناب و رسوب، ضرایب همبستگی آن­‌ها به دست آمد و جهت ارزیابی روابط، از رگرسیون چند متغیره گام به گام در نرم افزار  SPSS22 استفاده شد و مدل‌­های برگزیده ارائه شدند. هدف دیگر تحقیق استفاده از آنالیز خوشه­‌ای به‌عنوان ابزاری جهت تعیین حوضه‌­های همگن بود به‌نحوی که با گروه‌­بندی، عامل ناهمگنی حوضه‌­ها مشخص شود. با توجه به نتایج همبستگی، مرتبط­‌ترین ویژگی‌­ها در تولید رسوب شامل ارتفاع، شیب، طول آبراهه اصلی و تراکم زهکشی و برای رواناب، ویژگی­‌های عامل شکل و فرم حوضه، نسبت دایره­ای، نسبت کشیدگی و قطر دایره همسطح تعیین شدند. طبق نتایج رگرسیون، مؤثرترین ویژگی در تولید رسوب، تراکم زهکشی و در تولید رواناب به‌ترتیب عامل فرم حوضه، نسبت کشیدگی و عامل شکل حوضه شناخته شدند. تحلیل خوشه‌­ای نیز در چهار بخش مجزا بر اساس ویژگی­‌های شکل‌­شناسی، شاخص­‌های دبی، شاخص‌­های رسوب و تمامی عوامل ذکر شده، انجام گرفت. نتایج تحلیل خوشه­‌ای در چهار بخش ذکر شده، نشان داد که با استفاده از عوامل ورودی متفاوت، گروه‌بندی متفاوتی برای حوضه‌­های مورد مطالعه به‌دست می­‌آید.

کلیدواژه‌ها