نویسندگان

• حسن حمدان دریس ¹
• زینب حزباوی ²
• محمد فرجی ³

¹ معاون آبخیزداری، اداره کل منابع طبیعی استان خوزستان

² دانش‌آموخته دکتری علوم و مهندسی آبخیزداری، دانشگاه تربیت مدرس و مسئول کمیته دانشجویی انجمن آبخیزداری ایران.

³ استادیار، دانشکده منایع طبیعی و محیط زیست امام حسن مجتبی (ع) دانشگاه صنعتی خاتم‌الانبیا بهبهان.

چکیده

پژوهش حاضر با هدف تحلیل ارزیابی اثر طرح تفصیلی اجرایی حوزه آبخیز دختر برجی واقع در بالادست سد بزرگ مخزنی کرخه انجام شده است. بدین‌منظور نتایج محاسبه متغیرهای محیطی مطالعه شده در شرایط قبل از اجرای طرح شامل متغیرهای فیزیوگرافی، هواشناسی، هیدرولوژی، زمین‌شناسی، آب زیرزمینی، خاک‌شناسی، پوشش گیاهی، اقتصادی- اجتماعی و فرسایش و رسوب مد نظر قرار گرفته و با مقایسه نتایج محاسبه متغیرهای محیطی در شرایط بعد از اجرای طرح، به ارزیابی اثرات بر متغیرهای محیطی دو واحد کاری مورد مطالعه پرداخته شد. طبق برآوردهای اولیه، فرسایش منطقه بین 17 تا 21 تن بر هکتار برآورد شده است. وجود سازند فرسایش‌پذیر لهبری و رسوبات کواترنری در گستره وسیعی از حوضه مورد مطالعه درصد بالائی از خاک فرسایش‌یافته را وارد مخزن سد کرخه نموده و از حجم مفید سد می‌کاهد. لذا این شرایط مدیران حوزه آبخیز دختر برجی را ملزم به اجرای عملیات منطبق با شرایط طبیعی منطقه نموده است. عملیات اجرا شده در حوزه آبخیز دختر برجی شامل عملیات بیولوژیک از نوع نهال‌کاری، بذر‌پاشی و کپه‌کاری و نیز احداث چکدم از نوع کیسه‌ای، کیسه‌ای گابیونی، خشکه‌چین، گابیونی و بتن غلتکی بوده است. طبق بررسی‌های میدانی و ارزیابی میزان موفقیت عملیات انجام شده،در حالت کلی 80 درصد گونه‌های کشت شده استقرار پیدا کرده‌اند و 20 درصد از این نهال‌ها به‌دلیل عدم رعایت اصول فنی کاشت، استفاده نکردن از گونه‌های مرغوب، عدم ایجاد پشته در شیب‌های بالا، وجود آفات و آبیاری نامناسب استقرار پیدا نکرده‌اند. مطالعه مقایسه‌ای عملکرد چکدم‌ها در مهار رسوب با بند‌های بتن غلتکی نشان داد که بند‌های مذکور نسبت به چکدم‌ها به‌مراتب موفق عمل نموده و توانسته است در مهار رسوب نقش مهمی ایفا نماید.

کلیدواژه‌ها

• اقدامات آبخیزداری
• تخریب آب و خاک
• عملیات اصلاحی
• مدیریت حوزه آبخیز
• مهار فرسایش خاک