ترویج و توسعه آبخیزداری
سلامت آبخیز (قسمت دوم): مدل مفهومی فشار، وضعیت و پاسخ (PSR)
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری علوم و مهندسی آبخیزداری، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تربیت مدرس، نور مازندران، ایران.
2 استاد گروه مهندسی آبخیزداری، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تربیت مدرس
چکیده
در دهه اخیر مطالعات مختلفی در راستای توسعه ابزار مدیریتی منابع آب و خاک با هدف حفظ سلامت آن‌ها صورت گرفته است. بنابراین اولین اقدام ضروری در این راستا، تعیین وضعیت سلامت این منابع مهم در مقیاس زیست‌بوم‌هاست. برای تعیین سلامت، معیارها و شاخص‌های کلیدی از مجموعه عوامل انسانی، اقلیمی، زمین‌شناسی، خاکی و پوشش گیاهی نمایان‌گر شرایط کنونی سلامت معرفی و توسعه داده شده است. مطابق با پژوهش‌های متعدد صورت گرفته در این راستا، استفاده از هر کدام از این معیارها به تنهایی نمیتواند گویای وضعیت سلامت زیست‌بوم مورد مطالعه باشد. بر همین اساس ترکیبی از این معیارها مد نظر قرار گرفته است. اما نحوه ترکیب و تلفیق این معیارها و شاخص‌ها بسته به شرایط مطالعاتی متفاوت بوده و یکی از چالش‌های اساسی در حوزه ارزیابی سلامت منابع آب و خاک و نهایتاً زیست‌بوم‌ها محسوب می‌شود. به همین‌منظور مدل‌های مفهومی مختلفی برای تبیین این معیارها و شاخص‌ها در قالب یک چارچوب مشخص ارائه شده‌اند. در همین راستا، مدل مفهومی شاخص محور فشار، حالت، پاسخ (PSR) برای ارزیابی سلامت زیست‌بوم‌ها پیشنهاد شده است. مدل PSR با سامان‌دهی معیارها در قالب شاخص‌های جامع فشار، حالت و پاسخ توانسته است سلامت زیست‌بوم را با لحاظ کلیه شرایط حاکم بر یک سامانه تعیین کند. حال با توجه به روند تخریب روزافزون منابع طبیعی و لزوم مدیریت جامع حوزه‌های آبخیز کشور ارزیابی سلامت زیست‌بوم‌های کشور ضروری می‌باشد. لذا در پژوهش حاضر اطلاعات جامع و لازم در خصوص مدل PSR و مفاهیم حاکم بر آن ارائه شده است تا محققان و مدیران حوزه‌های آبخیز بتوانند از این رویکرد به‌عنوان یک رویکرد جامع برای ارزیابی سلامت آبخیز و تصمیم‌گیری در خصوص اتخاذ بهترین اقدامات مدیریتی استفاده نمایند.
کلیدواژه‌ها
)