نویسندگان

• رقیه آسیابی‌هیر ¹
• رئوف مصطفی‌زاده ²
• مجید رئوف ³
• اباذر اسمعلی‌عوری ⁴

¹ دانشجوی کارشناسی ارشد آبخیزداری، دانشکده علوم کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه محقق اردبیلی

² دانشیار گروه منابع طبیعی، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، عضو پژوهشکده مدیریت آب، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

³ دانشیار گروه مهندسی آب، دانشکده علوم کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه محقق اردبیلی

⁴ دانشیار گروه مرتع و آبخیزداری، دانشکده علوم کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه محقق اردبیلی

چکیده

تشدید بحران آب در سال‌های آینده با توجه به افزایش جمعیت، افزایش آلودگی‌ها، تخریب پوشش گیاهی، تغییر اقلیم و بروز خشکسالی‌ها اجتناب ناپذیر خواهد بود. حل بحران آب نیازمند همکاری و اراده جهانی است و آینده‌نگری و برنامه‌ریزی برای منابع آبی در جهان امری ضروری به نظر می‌رسد. در سال‌های اخیر لزوم تدوین و ارائه شاخص‌های جدید جامع و چند بعدی برای ارزیابی وضعیت موجود و پیش‌بینی روند آتی منابع آب سطحی و زیرزمینی از اهمیت بالایی برخوردار شده است. در همین راستا شاخص چندبعدی تحت عنوان شاخص فقر آب به منظور ارزیابی دسترسی به منابع آب ارائه گردیده است. در این مقاله به معرفی شاخص فقر آب، مطالعات انجام شده در کشورهای مختلف و چگونگی محاسبه‌ی آن پرداخته شده است. بر اساس نتایج، شاخص فقر آب بر اساس ترکیب وزنی پنج مولفه اصلی محاسبه می‌شود. مولفه‌های اصلی شاخص فقر آب شامل منابع (دسترسی، تغییرات فصلی و سالانه کمیت و کیفیت آب)، دسترسی (قابلیت دسترسی آب برای استفاده موثر)، ظرفیت (عوامل اقتصادی-اجتماعی در مدیریت منابع آب)، استفاده (میزان استفاده در بخش‌های مختلف) و محیط زیست (اثرات مدیریت آب بر یکپارچگی اکولوژیک) می‌باشند. با توجه به ماهیت چند‌بعدی شاخص فقر آب و در نظر گرفتن تمامی عوامل موثر بر دسترسی یا کمبود منابع آب و نیز ویژگی‌های اقتصادی و اجتماعی می‌تواند ابزار مفیدی در اولویت‌بندی مناطق بحرانی و گامی موثر در برنامه‌ریزی استفاده‌ی بهینه از منابع آب باشد. شاخص فقر آب نشان‌دهنده تاثیر ترکیبی عوامل عوامل موثر بر کمبود و تنش منابع آبی است که امکان اولویت‌بندی و تدوین نسخه‌های مدیریتی برای مناطق مختلف را فراهم می‌نماید. باید توجه داشت که تعیین و تحلیل شدت کمبود و تنش منابع آب در مناطق مختلف بر اساس شرایط منابع آب منطقه مورد بررسی، قابلیت محاسبه شاخص و وجود داده‌ها و نوع معیارهای انتخابی متفاوت خواهد بود.

کلیدواژه‌ها

• کمبود آب
• تغییرات مکانی
• تغییرات جریان
• ظرفیت اجتماعی-اقتصادی