نویسندگان

• فرشاد رستم اصل ¹
• محسن آرمین ²
• سجاد خشنود مطلق ³

¹ دانشجوی کارشناسی ارشد مهندسی آبخیزداری، دانشکده مرتع و آبخیزداری، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان و نویسنده مسئول

² استادیار گروه مهندسی منابع طبیعی (آبخیزداری) دانشگاه یاسوج

³ دانشجوی دکتری علوم و مهندسی آبخیزداری، دانشکده مرتع و آبخیزداری، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان

چکیده

بیابان­زایی به معنی تخریب سرزمین در مناطق خشک، نیمه خشک و نیمه مرطوب است که در نتیجۀ عوامل مختلفی هم‌چون تغییرات اقلیمی و فعالیت‌­های انسانی ایجاد می­‌شود. در این تحقیق عملکرد طرح­‌های جامع مقابله با بیابان­زایی شامل مدیریت جنگل‌های دست کاشت، نهال­کاری، مدیریت رواناب، مراقبت و آبیاری، حفاظت و قرق و تولید نهال گلدانی در 21 استان کشور در سطح ملی با استفاده از مدل موریس مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. مدل موریس جدیدترین الگوی رسمی برای درجه­بندی نواحی از لحاظ توسعه ­یافتگی (کالبدی و انسانی) در سطح جهانی بوده و برای برنامه‌­ریزی با مقیاس‌های مختلف و متنوع قابل اجرا است. نتایج نشان داد که استان‌های خراسان رضوی، اصفهان، خراسان جنوبی، کرمان، سیستان و بلوچستان، سمنان و خوزستان به ترتیب با ضریب توسعه‌یافتگی نهایی (DI) 05/41، 07/40، 60/38، 28/37، 72/36، 90/32 و 42/30 در وضعیت خوب ، استان‌های مرکزی و یزد به ترتیب با ضریب توسعه‌یافتگی نهایی (DI)، 36/28 و 48/23 در وضعیت متوسط، استان‌های تهران، هرمزگان، بوشهر، فارس، خراسان شمالی، ایلام، قم، قزوین، آذربایجان غربی، البرز، گلستان و همدان به‌­ترتیب با ضریب توسعه‌یافتگی نهایی (DI) 61/12، 79/10، 88/9، 96/8، 71/8، 23/5، 24/4، 50/2، 92/0 و 68/0 نیز عملکرد ضعیفی از نظر اجرای طرح‌های بیابان­زایی داشتند. در پایان نتایج حاصل از تحقیق در قالب یک جدول تهیه گردید و نقشه ضریب توسعه یافتگی استان­‌های مورد ارزیابی در این مقاله با استفاده از عملکرد هر استان از طرح‌­های مذکور در مقابله با پدیده بیابان‌زایی در محیط Arc GIS تهیه گردید. نتایج این مطالعه می‌تواند در تصمیم‌گیری‌های مرتبط در عملکرد استان‌های کشور در مقابله با پدیده‌­های بیابان­زایی مورد استفاده قرار گیرد. با استفاده از اجرای بیش­تر طرح‌­های جامع مقابله با بیابان­زایی از قبیل نهال­کاری، مدیریت جنگل‌­های دست کاشت و حفاظت و قرق می­‌توان پدیده بیابان­زایی را در کشور کاهش داد.

کلیدواژه‌ها

• بیابان‌زایی
• مدل موریس
• تخریب اراضی
• تغییر اقلیم
• ایران