چکیده
کشور ایران با وسعت حدود 165 میلیون هکتار در منطقه خشک و نیمهخشک قرارگرفته است. بر اساس آخرین آمار ارائهشده توسط سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور حدود 110 میلیون هکتار از این وسعت در معرض خطر بیابانی شده قرار دارد. در حال حاضر وسعت بیابانهای کشور به رقمی بالغبر 32 میلیون هکتار میرسد که از این وسعت سطحی بالغبر 5/7 میلیون هکتار بیابانهای شدیداً در معرض فرسایش بادی و حرکت شن روان و مولد گردوغبار هستند. بهطورکلی بیابانزایی به تحولاتی گفته میشود که عرصههای منابع طبیعی با تشدید فرسایش خاک، کاهش حاصلخیزی و خروج از عرصه تولید مواجه میشوند. کشور ما ازنظر توسعه بیابان در شمار کشورهای پیشرو جهان قرار دارد. برای مقابله جدی با پدیده بیابانزایی و اجرای طرحهای بیابانزدائی باید فعالیتهای بیابانزدائی اقتصادی شود تا که ضمن ایجاد زمینه بازگشت سرمایهگذاریها، همکاری و مشارکت مردم را به دنبال داشته باشد.
باهدف بهکارگیری و توسعه مدل/مدلهای موفق مقابله با بیابانزایی توسعه اقتصادی مناطق بیابانی در ایران و جهان، یک طرح تحقیقاتی و ترویجی در پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری کشور تعریف و اجرا گردید. در این طرح، موفقترین الگوهای پیاده شده در جهان بررسی و درنهایت طرح بیابانزدائی اقتصادی صحرای کوبوکی (Kubuqi) در مغولستان داخلی که با موفقیت در چین به اجرا رسیده است، بهعنوان الگو انتخاب گردید. گرچه به دلیل تنوع در نوع بیابانها اعم از عوامل بیابانی شدن و ظرفیت منابع، امکان استفاده از یک نسخه واحد برای کلیه مناطق بیابانی مقدور نمیباشد، ولی استفاده از تجارب مدیریتی و اجزاء اجرایی اینگونه طرحها میتواند منجر به الگوبرداری صحیح و متناسب با منطقه هدف گردد. جلب مشارکت سرمایهگذاران و مشارکتهای مردمی و بخش خصوصی از تجارب بسیار موفق مدل کوبوکی بوده که در تجزیهوتحلیل فرآیندهای مدیریتی موردبررسی دقیق قرارگرفته است. با لحاظ نتایج تجزیهوتحلیل انجامشده، منطقه خاروتوران با مرکزیت روستای رضاآباد در شهر بیارجمند-شهرستان شاهرود-استان سمنان بهعنوان منطقه پایلوت برای انجام مطالعات اولیه و ارائه مدل توسعه انتخاب گردید که در این مقاله به آن پرداخته میشود.
کلیدواژهها